Nivon, het rood-groene antwoord op de individualisering

 100 jaar Nivon, in dagblad Trouw 6 augustus 2025.

Nivon is niet meer de club met ‘Karl Marx-achtige baarden’: ook jongeren gaan samen sober slenteren.

De ooit zo grote rode familie kent in elk geval nog één bloeiende tak: Nivon Natuurvrienden. De 21ste-eeuwse versie wil het rood-groene antwoord zijn op de individualisering: ‘Samen naar buiten, terug naar het mens-zijn’.
Dit verhaal, het moet gezegd, is geboren uit een misverstand. De verslaggever was present bij het eeuwfeest van Nivon Natuurvrienden in Rotterdam, en dacht: mooi stuk voor de krant. Maar ai, bij nader inzien bleek alleen de Rotterdamse afdeling honderd jaar oud. De landelijke club was al van 1924.
Niettemin wilde Trouw graag een publicatie. Vandaar bij deze: 101 jaar Nivon, hoera!
In het jubileumjaar verscheen ‘Van nieuwe mens tot natuurvriend’, waarin de lezer kennismaakt met de socialistische onderwijzer Georg Schmiedl uit Wenen, die in 1895 een touristische Gruppe voor arbeiders oprichtte. Doel was om arbeiders middels wandelingen in de natuur cultureel te verheffen en zodoende een ‘nieuwe mensch’ te scheppen. Volksverheffing via de natuur sloeg internationaal aan, en Nederland kreeg in 1924 zijn eigen Instituut voor Arbeidersontwikkeling, in 1960 omgedoopt tot Nivon: Nederlands Instituut voor Volksontwikkeling en Natuurvriendenwerk. De nieuwe mens is sinds lang geschrapt, maar de statuten vermelden nog wel altijd het streven naar een ‘democratisch socialistische samenleving’. Al staat de precieze formulering van dat artikel ter discussie.
Naar buiten toe profileert Nivon zich als een ‘vereniging die werkt aan een open en groene samenleving’. “Heel belangrijk is solidariteit met mensen die het minder hebben”, zegt voorzitter Menno Evers. “Zo bieden we in onze accommodaties vakanties aan voor minima en hebben we een van onze huizen opengesteld voor Oekraïense vluchtelingen. Misschien maken we zo de wereld een klein beetje beter.” Nivon bezit verspreid over het land dertien zogenoemde Natuurvriendenhuizen en acht kampeerterreinen, gelegen in de natuur. “Er komen vogels van diverse pluimage”, zegt Evers, “ha, ja ook VVD’ers die van de natuur willen genieten”.
De Natuurvriendenhuizen, met kamers zonder flatscreen of minibar, zijn een soort doe-het-zelf-hotels: zelf koken in de keuken en bij vertrek je eigen kamer schoonmaken. Is dat niet een beetje ‘ouderwets’ in een tijdperk van luxe all-inclusive reizen?
Integendeel, denkt de 71-jarige voorzitter. “In deze geïndividualiseerde tijd zijn mensen juist op zoek naar onderling contact. Je kijkt bij je buurman in zijn pannetje en vraagt: wat is dat voor lekkere saus? Daarna eet je samen in de grote zaal. We zien een flinke groei in het aantal bezoekers.” Ook de Trefkampen in het buitenland zijn een behoorlijk succes, zegt Evers. “Vijftig gezinnen, stelletjes en alleengaanden die samen kamperen. ’s Avonds gaat in een kring de koffiepot rond: wie wil er morgen bergwandelen?”
Het begon in 1924 met wandelen, en dat is nog steeds een belangrijke activiteit. Nivon onderhoudt meer dan vierduizend kilometer aan wandelpaden en mag zich – wie wist dat? – de bedenker van het beroemde Pieterpad noemen. “We zijn wereldberoemd onder onze 30.000 leden”, zegt Evers met gevoel voor ironie.
Met het ledental gaat het crescendo. Tien jaar geleden waren het er nog maar zo’n 16.000. Maar in de coronatijd, toen het wandelen in eigen land werd herontdekt, steeg het ledental met sprongen.
Nivon is niet meer de club met ‘baarden van Karl Marx-achtige of oudtestamentische lengte’, zoals bij het 70ste jubileum, weet Evers. “De baard is korter en het ledenbestand jonger. We hebben drieduizend jeugdleden. Ze zijn vaak op zoek naar zingeving en dienstbaarheid.” Een van die jongere leden is Iris Vermaas (31) uit Utrecht. Van jongs af aan ging ze met haar moeder naar Nivon-éénouderweekenden. “Dat heeft me gevormd, zeker. In de huizen was geen animatieprogramma. Dat gaf me de kans om voortdurend buiten te spelen met de jongens. Op die manier maakte ik kennis met de natuur, maar ook met jongeren van heel verschillende achtergronden.”
De verenigingsdiscussie over hoeveel ‘rood’ en hoeveel ‘groen’ is in haar ogen vooral theoretisch. “Als je er geen label opplakt, gaat het bij Nivon om samen genieten van de natuur, weg van de mobiele telefoon en omkijken naar elkaar. Zo heb ik het altijd ervaren.” Niet alleen Iris Vermaas zit aan tafel, maar ook Sjoerd Kemeling, die met zijn 74 jaar behoort tot de oudere Nivon-brigade. De geboren Rotterdammer stamt uit de verzuilde tijd van PvdA stemmen, Het Vrije Volk lezen, lid zijn van vakbond NVV en kijken naar de Vara. “Mijn moeder kampeerde al in 1925 met Nivon in Oostvoorne. Ze heeft mijn vader ontmoet bij de Arbeiders Jeugd Centrale.”
Voor Kemeling is het belangrijk dat het sociaaldemocratische gedachtegoed op enige wijze blijft verankerd in de statuten. “Want dáár liggen onze waarden.”
Vermaas knikt instemmend. “Het gaat om de waarden, daar ben ik het mee eens. Maar ik zie dat mensen van diverse politieke afkomst zich aangetrokken voelen tot die waarden.” Dat blijkt soms zelfs bij héél jonge mensen al het geval. In een draagdoek ligt Vermaas’ dochtertje Kaia. Twee maanden oud, en nu al Nivon-lid. Het jongste!
Volksverheffing zit in het Nivon-DNA, denkt Vermaas. “Vroeger ging dat gepaard met taalcursussen. Nu is het vooral de ontmoeting. Je maakt op een laagdrempelige manier kennis met andere culturen en denkwijzen. Aan het water zitten en daar mooie gesprekken voeren. Zoiets kun je op school niet leren.” Kemeling: “De mens is een sociaal wezen.” Vermaas: “Precies. Misschien zijn we dat een beetje vergeten.” Kemeling stipt ook graag de debatcultuur aan. “In de jaren zeventig hadden we het al over de Palestijnse kwestie. En nu, in onze Pinksterkampen, discussiëren we nog steeds. Maar er is ook amusement. Dat is Nivon in mijn ogen altijd geweest: een combinatie van lering en vermaak.”
Sterker, bekende sterren maakten bij de Natuurvrienden hun debuut, zoals Het Goede Doel. Ook Boudewijn de Groot, Neerlands Hoop en Herman van Veen traden er in hun beginjaren op. In het jubileumboek spreekt Kemeling beeldend: “De Pinksterkampen waren in die tijd heuse popfestivals. De ochtendnevel werd er bij wijze van spreken door de hasjdampen verdreven.”
De hasjdampen staan symbool voor de overgang naar begin jaren zeventig, toen Kemeling beheerder was van het Nivon-jongerenverblijf Ons Honk in Lage Vuursche. Met zijn collega Herbert Boerendonk bivakkeerde hij in een beheerderspand, dat wegens zijn vervallen staat al snel werd omgedoopt tot Het Probleem. “Achter Het Probleem was een wietplantage”, glundert Kemeling, “maar op een dag was alle wiet ineens verdwenen. Weggeschoffeld door een kampeerder die dacht dat het onkruid was.”
Wiet, alcohol, gemengd slapen, het was de oude Nivon-bestuurders destijds een doorn in het oog. Maar in Ons Honk trokken ze zich er weinig van aan, herinnert de oud-beheerder zich. Glimlachend: “We rekten de regels wat op, schroefden de borden ‘jongens’ en ‘meisjes’ van de deuren en bestelden kratten bier bij Vrumona.”
Officieel ging het alcoholverbod pas in 1986 op de helling. Tot die tijd behielpen dorstige Nivonners zich met wijn uit een theepot.
Net als Kemeling, die verschillende functies bij de Natuurvrienden bekleedde, is ook Vermaas in Nivon-dienst geweest. Van 2018 tot 2023 was ze er communicatieadviseur. “Toen ik begon, stond de club er beroerd voor. Het ging slecht met de financiën en ook met de promotie van ons verhaal. Gelukkig zijn we erin geslaagd het moderne Nivon voor het voetlicht te krijgen: samen naar buiten, terug naar het menszijn. Ik merk dat ik steeds minder vaak hoef uit te leggen waar Nivon voor staat.”
Aan het eind van haar dienstverband kon ze een taart bestellen met daarop in slagroom: 26.000 leden. Daaronder ook veel kindleden die, dankzij een bestuursvoorstel, gratis lid konden worden. Kemeling: “Daardoor kregen ook de financiën een flinke oppepper, want door dat gratis lidmaatschap sloten zich weer hele gezinnen aan.” Vermaas: “Ook is Nivon erin geslaagd avontuurlijk hiken voor jongeren weer aantrekkelijk te maken. Je hoeft daarvoor echt niet naar Bali of Zuid-Amerika. Het kan in eigen land, met overnachtingen in het Natuurvriendenhuis.”
Beiden zijn nog altijd actief als Nivon-vrijwilliger, samen met zo’n drieduizend anderen. Hij in de Werkgroep Historie en zij als huiswacht van het Natuurvriendenhuis Koos Vorrink. Vermaas: “Als je gebruikmaakt van de Nivonhuizen, wordt van je verwacht dat je wat teruggeeft. Nou, dat doe ik graag. Mensen ontvangen met een kop koffie of thee en ze een beetje wegwijs maken.”

Hans Hanssen en Eric Blom Van nieuwe mens tot natuurvriend Nivon, 364 blz. € 37,50. € 8,50 korting voor Trouwlezers, nivon.nl/webshop, kortingscode: nivon100jaar

Auteur: Willem Pekelder
Foto: Tijmen Berens. Op de foto drie generaties Nivonleden: Sjoerd Kemeling, Iris Vermaas en het jongste Nivonlid Kaia.